Ustanie małżeństwa może nastąpić między innymi przez rozwód. Aby orzeczenie rozwodu było możliwe, konieczne jest spełnienie szeregu przesłanek pozytywnych oraz negatywnych.

Przesłanki rozwodu

Najważniejszą przesłanką orzeczenia rozwodu jest zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego. Doktryna oraz orzecznictwo wypracowały pogląd, że jako pożycie małżeńskie należy rozumieć trzy więzi łączące małżonków: więź gospodarczą, duchową oraz fizyczną. Więź gospodarcza polega na prowadzeniu wspólnego gospodarstwa domowego, wspólnego ponoszenia wydatków na jego utrzymanie, wspólnego utrzymywania dzieci, posiadaniu wspólnych finansów. Więź duchowa polega na darzeniu współmałżonka uczuciem, lojalności, wierności. Więź fizyczna oznacza utrzymywanie kontaktów płciowych. Zupełny rozkład pożycia małżeńskiego oznacza, że ustały wszystkie z opisanych wyżej więzi. Jeżeli którakolwiek z więzi jest utrzymana, mimo ustania pozostałych – orzeczenie rozwodu jest niemożliwe. Przykładowo sąd nie może orzec rozwodu, jeżeli wygasły więzi duchowa oraz fizyczna, jednak utrzymuje się więź gospodarcza. Trwałość rozkładu pożycia małżeńskiego oznacza, że małżonkowie nie dopuszczają możliwości, aby opisane wyżej więzi odbudować w przyszłości. Oznacza to, że jeżeli małżonkowie uznają że możliwe jest odbudowanie między nimi choćby jednej z więzi, przykładowo więzi duchowej, orzeczenie rozwodu nie jest możliwe nawet wobec zupełnego rozkładu pożycia. Należy również zaznaczyć, że wyznacznikiem trwałości rozkładu pożycia nie jest czas, jaki upłynął od zawarcia małżeństwa czy od rozkładu pożycia. Można uznać rozkład pożycia za trwały nawet wówczas, gdy nastąpił w niewielkim odstępie czasu od żądania rozwodu, jeżeli strony nie przewidują możliwości odbudowy więzi.

Oprócz opisanych powyżej przesłanek pozytywnych, Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje również szereg przesłanek negatywnych rozwodu tj. takich, których wystąpienie uniemożliwia orzeczenie rozwodu. W sytuacji, kiedy orzeczenie rozwodu miałoby spowodować, że ucierpi dobro wspólnych, małoletnich dzieci, orzeczenie rozwodu jest niemożliwe nawet przy trwałym i zupełnym rozkładzie pożycia małżeńskiego. Analogicznie nie jest możliwe orzeczenie rozwodu w sytuacji, kiedy jest to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Na możliwość orzeczenia rozwodu, istotny wpływ ma również wina rozkładu pożycia małżeńskiego. Jeżeli rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, jego orzeczenie jest możliwe tylko wówczas, gdy zgodę na to wyrazi drugi małżonek. W braku takiej zgody, orzeczenie rozwodu jest niemożliwe, chyba że odmowa zgody jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Treść wyroku rozwodowego

W wyroku rozwodowym sąd nie tylko rozwiązuje małżeństwo, ale również dokonuje szeregu innych rozstrzygnięć. Orzekając rozwód sąd orzeka o winie rozkładu pożycia. Rozstrzygnięcie o winie ma istotne znaczenie m.in. w zakresie dochodzenia alimentów od byłego współmałżonka czy kosztów procesu. Na zgodne żądanie obu stron, sąd zaniecha rozstrzygania w przedmiocie winy.

Kolejnym elementem wyroku rozwodowego jest rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron oraz o kontaktach rodziców z dziećmi. Strony mogą sporządzić pisemne porozumienie w przedmiocie w przedmiocie wykonywania władzy rodzicielskiej oraz kontaktów, zaś sąd zobowiązany jest je uwzględnić o ile jest ono zgodne z dobrem dziecka. Na zgodny wniosek stron, sąd nie orzeka o utrzymywaniu kontaktów z dziećmi. Wobec powyższego małżonkowie mają dużą swobodę w zakresie kształtowania rozstrzygnięcia co do władzy rodzicielskiej i kontaktów o ile wypracowały wspólne stanowisko.

Przy rozwodzie sąd rozstrzyga również kwestie związane z ponoszeniem kosztów utrzymania wspólnych małoletnich dzieci. Co do zasady jeżeli sąd powierza opiekę na dziećmi jednemu z rodziców, drugi rodzic jest zobowiązany do przyczyniania się do ich utrzymania. Należy zaznaczyć, że obowiązek łożenia na utrzymanie małoletnich dzieci spoczywa na obojgu rodziców, wobec czego co do zasady rodzic, któremu sąd powierzył opiekę nad dziećmi nie może domagać się zasądzenia od drugiego rodzica całości kosztów utrzymania, a jedynie ich części.

Orzekając rozwód, sąd rozstrzyga o sposobie korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania. W wyjątkowych przypadkach, możliwe jest orzeczenie eksmisji jednego z małżonków na żądanie drugiego z nich. Jeżeli strony porozumiały się co do podziału wspólnego mieszkania albo przyznania go jednemu z małżonków, sąd może zawrzeć rozstrzygnięcie w tym zakresie w wyroku rozwodowym na zgodny wniosek stron.

Wyrok rozwodowy może obejmować również podział majątku wspólnego, o ile przynajmniej jeden z małżonków o to wnosił i nie spowoduje to nadmiernej zwłoki w postępowaniu.

Kwestie formalne

Pozew o rozwód należy złożyć do sądu okręgowego właściwego dla miejsca, w którym małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich dalej tam mieszka. Jeżeli powyższe warunki nie są spełnione, właściwy jest sąd okręgowy miejsca zamieszkania pozwanego, a jeżeli takiego miejsca nie ma – sąd okręgowy miejsca zamieszkania powoda. Opłata od pozwu o rozwód wynosi 600 zł.