Separacja to stan bardzo zbliżony do rozwodu z tą różnicą, że ma ona charakter czasowy. Separacja umożliwia małżonkom uzyskanie namiastki rozwodu bez definitywnego ustania małżeństwa.

Przesłanki separacji

Podobnie jak w przypadku rozwodu, podstawową przesłanką separacji jest zupełny rozkład pożycia małżeńskiego. Na pozycie małżeńskie składają się więzi gospodarcza, duchowa oraz fizyczna. Dokładniejszy opis charakteru tych więzi oraz znaczenia zerwania każdej z nich znajduje się we wpisie dotyczącym rozwodu. Należy jednak zaznaczyć, że w przeciwieństwie do rozwodu, przesłanką separacji nie jest trwały, a jedynie zupełny rozkład pożycia. Oznacza to, że między małżonkami muszą ustać wszystkie opisane wyżej więzi, jednak małżonkowie mogą dopuszczać możliwość odbudowy tych więzi w przyszłości.

Nie można orzec separacji, jeżeli w jej wyniku miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci. Separacja jest niedopuszczalna również wówczas, gdy jej orzeczenie pozostawałoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

W praktyce może dojść do sytuacji, kiedy jedno z małżonków będzie domagać się separacji, zaś drugie z nich – rozwodu. Wówczas istotne jest czy zostały spełnione wszystkie przesłanki rozwodu, w szczególności czy rozkład pożycia ma charakter trwały. Jeżeli sąd uzna, że przesłanki rozwodu zostały spełnione, orzeczony zostanie rozwód. Jeżeli zaś orzeczenie rozwodu nie jest możliwe, a spełnione są wszelkie przesłanki separacji, sąd orzeknie separację.

Wyrok w przedmiocie separacji

Orzekając o separacji sąd rozstrzyga te same kwestie, co w przypadku rozwodu. Wyrok zawiera rozstrzygnięcie o winie, chyba że małżonkowie zgodnie żądają, aby zaniechać orzekania w tym zakresie. Sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi, o kontaktach oraz o  kosztach jego utrzymania i wychowania. Małżonkowie mogą zawrzeć pisemne porozumienie co do co do władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem, które jest dla sądu wiążące o ile pozostaje zgodne z dobrem dziecka. Sąd nie orzeka o kontaktach, jeżeli strony złożą zgodny wniosek w tym zakresie. Wyrok w przedmiocie separacji zawiera również rozstrzygnięcie co do sposobu korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania. Strony mogą zgodnie wnioskować o rozstrzygnięcie w zakresie podziału wspólnego mieszkania, zaś na wniosek przynajmniej jednej ze stron, sąd może orzec również podziału majątku wspólnego o ile nie spowoduje to nadmiernej zwłoki w postępowaniu.

Skutki separacji

Co do zasady, separacja wywołuje takie same skutki jak rozwód, jednak istnieją istotne różnice. Osoba pozostająca w separacji nie może zawrzeć małżeństwa. Ponadto separacja nie zdejmuje z małżonków obowiązku wzajemnej pomocy o ile wymagają tego względy słuszności. O ile małżonek rozwiedziony może w ciągu trzech miesięcy od ustania małżeństwa skorzystać z uproszczonej procedury powrotu do dotychczasowego nazwiska, to małżonkowi pozostającemu w separacji taki przywilej nie przysługuje. Małżonek pozostający w separacji może domagać się od drugiego z małżonków alimentów na zasadach analogicznych, jak w przypadku alimentów po rozwodzie.

Zniesienie separacji

Jak wspomniano powyżej, jedną z zasadniczych różnic między separacją a rozwodem jest czasowy charakter separacji. Na zgodne żądanie małżonków, sąd orzeka o jej zniesieniu. W rezultacie wszelkie skutki wywołane separacją ustają. Należy zaznaczyć, że orzekając o zniesieniu separacji, sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi małżonków.